ΟΙ ΠΡΟΔΟΜΕΝΕΣ ΔΙΑΘΗΚΕΣ
ΙΣΤΟΡΙΑ ΣΑΝ ΤΟΠΙΟ ΠΟΥ ΑΝΑΔΥΕΤΑΙ ΑΠΟ ΤΗΝ ΟΜΙΧΛΗ
Αντί να μιλώ για την λήθη του Μπαχ, θα μπορούσα να αντιστρέψω την ιδέα μου και να πω: ο Μπαχ είναι ο πρώτος μεγάλος συνθέτης που με το τεράστιο βάρος του έργου του υποχρέωσε το κοινό να λάβει σοβαρά υπόψη του τη μουσική του, μολονότι η μουσική αυτή ανήκε ήδη στο παρελθόν. Γεγονός πωτοφανές, επειδή ως τον 19ο αιώνα η κοινωνία ζούσε αποκλειστικά με τη σύγχρονη της μουσική και μόνο. Δεν είχε ζωντανή επαφή με το μουσικό παρελθόν: οι μουσικοί, ακόμη και αν είχαν μελετήσει (σπανίως) τη μουσική των προγενέστερων εποχών, δεν συνήθιζαν να να την εκτελούν μπροστά σε κοινό. Μόλις τον 19ο αιώνα αρχίζει να αναβιώνει η μουσική του παρελθόντος πλάι στη μουσική της εποχής και να καταλαμβάνει σταδιακά όλο και περισσότερο χώρο, τόσο που τον 20ο αιώνα η σχέση παρόντος και παρελθόντος αντιστρέφεται: ακούμε πια περισσότερο μουσική των παλαιών εποχών απ’ό,τι σύγχρονη μας μουσική, η οποία τείνει σήμερα να εγκαταλείψει σχεδόν τελείως τις αίθουσες των συναυλιών.
Ο Μπαχ υπήρξε λοιπόν ο πρώτος συνθέτης που επιβλήθηκε στη μνήμη των μεταγενέστερων. Με αυτόν η Ευρώπη του 19ο αιώνα δεν ανακάλυψε απλώς ένα σημαντικό τμήμα από το παρελθόν της μουσικής, ανακάλυψε ΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ της μουσικής. Γιατί ο Μπαχ δεν ήταν γι’αυτήν ένα οποιοδήποτε παρελθόν αλλά ένα παρελθόν ριζικά διάφορο από το παρόν. Έτσι αποκαλύφθηκε διαμιάς (και για πρώτη φορά) ότι ο χρόνος της μουσικής δεν είναι απλή διαδοχή έργων αλλά διαδοχή μεταβολών, εποχών και διαφορετικών αισθητικών. Τον φαντάζομαι συχνά, τη χρονιά του θανάτου του, ακριβώς στα μισά του 18ου αιώνα, με το φως του να λιγοστεύει, σκυμμένον πάνω στην “Τέχνη της Φούγκας”, μια μουσική που ο αισθητικός προσανατολισμός της αντιπροσωπεύει στο έργο του (το οποίο περιέχει πολλαπλούς προσανατολισμούς) την πλέον αρχαική τάση, μια τάση ξένη στην εποχή του, η οποία έχει ήδη εγκαταλείψει την πολυφωνία και έχει στραφεί προς ένα ύφος απλό, ή μάλλον απλοικό, που αγγίζει συχνά τα όρια της ελαφρότητας ή της ένδειας.
Η ιστορική θέση του έργου του Μπαχ αποκαλύπτει λοιπόν αυτό που είχαν αρχίσει να ξεχνούν οι κατοπινές γενιές, ότι η Ιστορία δεν είναι κατ’ανάγκην δρόμος που ανηφορίζει (προς κάτι πλουσιότερο και πιο καλλιεργημένο), ότι οι απαιτήσεις της τέχνης μπορεί να έρχονται σε αντίφαση με τις απαιτήσεις της εποχής (της άλφα ή βήτα νεοτερικότητας) κι ότι το νέο ( το μοναδικό, το αμίμητο, το ανείπωτο) μπορεί να βρίσκεται σε μια κατεύθυνση άλλη από εκείνη την οποία χάραξε ό,τι κατά την κοινή αντιληψη θεωρείται πρόοδος. Πράγματι, το μέλλον που μπόρεσε να διαβάσει ο Μπαχ στην τέχνη των σύγχρονων του και των νεότερων του πρέπει να έμοιαζε, στα μάτια του, με πτώση. Προς το τέλος της ζωής του, όταν συγκεντρώθηκε αποκλειστικά στην καθαρή πολυφωνία, γύρισε τις πλάτες του στα γούστα της εποχής και στους δικούς του γιούς-συνθέτες. Ήταν μια κίνηση δυσπιστίας απέναντι στην Ιστορία, μια σιωπηρή άρνηση του μέλλοντος.
Ο Μπάχ: ένα εκπληκτικό σταυροδρόμι των ιστορικών τάσεων και προβλημάτων της μουσικής.
